14 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΝΤΟΜΙΝΟ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ, ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΕΠΕΚΤΑΘΕΙ ΠΛΕΟΝ ΣΕ ΔΥΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΗ- ΠΟΣΟ ΑΥΤΗ ΑΓΓΙΖΕΙ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΠΡΟΣΤΑΘΕΥΤΟΥΜΕ ΑΠ' ΑΥΤΗΝ
Ο δρόμος του μαρτυρίου για τις οικονομίες είναι ακόμη μακρύς
Του Κ. ΚΑΛΛΩΝΙΑΤΗ
1 Πότε και πώς ξεκίνησε αυτή η κρίση που πλήττει σήμερα τις περισσότερες αγορές;
-Η κρίση εκδηλώθηκε ανοιχτά στα χρηματιστήρια τον Αύγουστο του 2007, όταν αποκαλύφθηκε ότι μεγάλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα αντιμετώπισαν πρόβλημα ρευστότητας εξαιτίας των στεγαστικών δανείων που είχαν δώσει σε πελάτες που δεν μπορούσαν να τα εξυπηρετήσουν.
Οι τράπεζες αυτές στη συνέχεια εξέδωσαν ομόλογα, που είχαν ως αντίκρισμα αυτά τα «κακά» δάνεια. Οταν άρχισαν να «σκάνε» τα δάνεια (δεν μπορούσαν να εξοφληθούν) άρχισαν να «σκάνε» και τα ομόλογα, τα οποία όμως είχαν στα χέρια τους οι μεγαλύτερες τράπεζες του κόσμου (Deutsche Bank, UBS, Societe Generale). Με το που ξέσπασε η κρίση, άρχισε η υποβάθμιση των τίτλων και στη συνέχεια -καθώς όλοι προσπαθούσαν να ξεφορτωθούν τα χαρτιά αυτά η απαξίωσή τους.
2 Πώς ακριβώς λειτούργησε αυτή η αγορά τιτλοποίησης των δανείων;
-Οι τράπεζες για κάθε δάνειο που δίνουν οφείλουν να έχουν τα απαραίτητα κεφαλαιακά αποθέματα για ασφάλεια αλλά και να ελέγχουν τη φερεγγυότητα του δανειολήπτη προκειμένου να μη χάσουν τα χρήματά τους. Οπως είναι φυσικό, το γεγονός αυτό περιορίζει τα περιθώρια που έχουν να πουλούν δάνεια. Για να παρακάμψουν το πρόβλημα οι τράπεζες στράφηκαν στα νέα χρηματοπιστωτικά εργαλεία της αγοράς παραγώγων. Και άρχισαν να κάνουν το εξής:
Αρχικά ξεκίνησαν να χορηγούν δάνεια ακόμα και σε ανθρώπους που δεν είχαν την ικανότητα να τα ξεπληρώσουν. Αυτό έγινε κυρίως γιατί όλοι λειτουργούσαν με τη λογική ότι οι τιμές των σπιτιών στις ΗΠΑ θα αυξάνουν στο διηνεκές. Ετσι, ακόμα και αν κάποιος δεν μπορούσε κάποια στιγμή να αποπληρώσει το δάνειό του, τότε θα το αναχρηματοδοτούσαν ακόμα και με νέο δάνειο, αφού εν τω μεταξύ η αξία του σπιτιού του θα ανέβαινε και θα επέτρεπε κάτι τέτοιο.
Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκε μια μεγάλη μάζα «επικίνδυνων» δανείων. Προκειμένου να το ξεφορτωθούν, οι τράπεζες «πακετάρισαν» καλά και κακά δάνεια και τα πούλησαν -με τη μορφή ομολόγου που υπόσχεται υψηλή απόδοση- κυρίως σε συνταξιοδοτικά ταμεία και ασφαλιστικές εταιρείες και τους διψασμένους για υψηλές αποδόσεις επενδυτές. Μάλιστα για να πουληθούν ευκολότερα φρόντισαν να εξασφαλίσουν για τα προϊόντα αυτά υψηλές βαθμολογίες από τους οίκους που κάνουν πιστοληπτικές αξιολογήσεις αλλά και να τα «ασφαλίσουν» σε εταιρείες που κάνουν αυτή τη δουλειά.
Με τις τιτλοποιήσεις των δανείων τους οι τράπεζες δεν ενέγραφαν πλέον τα δάνεια αυτά στους ισολογισμούς τους και δεν δέσμευαν δικά τους χρήματα, οπότε μπορούσαν να προχωρήσουν ανεμπόδιστα σε νέα δάνεια. Παράλληλα, καθώς είχαν «πουλήσει» τον κίνδυνο σε άλλους, δεν τις ενδιέφερε ιδιαίτερα το κατά πόσο ο πελάτης που έπαιρνε το δάνειο θα μπορούσε να το ξεπληρώσει. Ετσι, η τακτική αυτή πήρε εκρηκτικές διαστάσεις.
Αυτοί που αγόρασαν τα προϊόντα αυτά θεωρητικά θα πληρώνονταν από τα χρήματα που θα έδιναν οι άνθρωποι που είχαν πάρει τα δάνεια κάθε μήνα πληρώνοντας τη δόση τους. Μόνο που ξαφνικά χιλιάδες δανειολήπτες σταμάτησαν να πληρώνουν, η πυραμίδα κατέρρευσε.
Απληστία και φόβος
3 Ποιος ευθύνεται για την κρίση που ζούμε στις μέρες μας;
-Ευθύνεται η απληστία και ο φόβος. Η απληστία των εμπορικών και επενδυτικών τραπεζών, που επιδόθηκαν σε αυτό το όργιο πιστωτικής επέκτασης. Επίσης, ο φόβος των κεντρικών τραπεζών (κυρίως αγγλοσαξονικών χωρών, με πρωτεργάτη τη Fed) να μη σκάσουν οι φούσκες που είχαν δημιουργηθεί τα προηγούμενα 10 χρόνια στις αγορές των περιουσιακών στοιχείων (μετοχές, ομόλογα, ακίνητα) και προκληθεί σοβαρή ύφεση στην οικονομία.
Πού εντοπίζεται η ευθύνη των κεντρικών τραπεζών; Στη μείωση των βασικών επιτοκίων σε ιστορικά χαμηλά και πραγματικά αρνητικά επίπεδα (κάτω δηλαδή από τον πληθωρισμό), που είχε στόχο να αποσοβήσει μεν οικονομικές κρίσεις και σοβαρές υφέσεις το 1987 (κραχ), 1990-91 (ύφεση), 1997-98 (ασιατική κρίση), 2001-2002 (χρηματιστηριακή κρίση), αλλά τελικά είχε ως τίμημα τη συνεχή και διογκούμενη αύξηση του δανεισμού, που εκτίναξε στα ύψη τις αγορές περιουσιακών στοιχείων δημιουργώντας φούσκες.
Το φθηνό χρήμα δελέασε τους δανειζόμενους, οι οποίοι, βλέποντας τις τιμές των περιουσιακών στοιχείων να εκτινάσσονται, πίστεψαν πως θα μπορούσαν εύκολα να πλουτίσουν αγοράζοντας ακίνητα, μετοχές κ.λπ. με δανεικά. Η απληστία μόλυνε τους πάντες. Ως αποτέλεσμα της άφθονης ροής χρήματος, η αγοραστική αξία του δολαρίου και όσων νομισμάτων ήταν συνδεδεμένα μαζί του μειώθηκε και ανατιμήθηκαν εμπορεύματα, όπως το πετρέλαιο, που αποτιμώνται σε δολάρια.
Η άνοδος του πετρελαίου και η κάμψη του δολαρίου συμβάλλουν στην αποσταθεροποίηση αγορών και οικονομιών, καθώς πλήττουν την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών, αυξάνουν τα κόστη και καθιστούν ακριβότερες τις εξαγωγές χωρών με άλλα νομίσματα. Ομως οι επιπτώσεις τους στην κρίση είναι δευτερογενείς και δεν αποτελούν τη βασική αιτία της. Βασική αιτία είναι η απροθυμία των κεντρικών αρχών να αφήσουν την αγορά να δουλέψει ελεύθερα και η χειραγώγησή της προκειμένου να αποσοβηθούν υφέσεις που θα χαλούσαν το πάρτι των αγορών.
4 Σε τι διαφέρει από άλλες προηγούμενες κρίσεις; Είναι μία κρίση που αφορά τις ΗΠΑ ή όλο τον κόσμο;
-Διαφέρει εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης (βλ. δεκαετία '90) και των νέων πιστωτικών εργαλείων που επιστρατεύθηκαν. Η οικονομική ανάπτυξη των τελευταίων ετών ήταν σε μεγάλο βαθμό τεχνητή (λόγω επιτοκίων) και δημιούργησε μια τεράστια πυραμίδα χρεών, που σήμερα, σε συνθήκες πιστωτικής κρίσης, βαραίνουν στα πόδια της όσο ποτέ άλλοτε.
Οι διεθνείς αγορές είναι αλληλεξαρτώμενες όσο ποτέ και η τρέχουσα κρίση βρίσκει πρώτη φορά υπερτιμημένες τις αγορές μετοχών, ομολόγων και ακινήτων ταυτόχρονα, με τις μεγάλες τράπεζες εκτεθειμένες σε όγκους επισφαλούς δανεισμού, που τώρα πρέπει να περάσουν στα βιβλία τους ως ζημιά.
Η κρίση δεν αφορά μόνον τις ΗΠΑ, γιατί, μέσω των αγορών κεφαλαίου και χρήματος, ο φαύλος κύκλος του δανεισμού και των χρεών απλώθηκε σε Ε.Ε. και Ασία.
5 Είναι ικανές οι νομισματικές και κρατικές αρχές των αναπτυγμένων χωρών να αντιμετωπίσουν την κρίση με παρεμβατικές πολιτικές;
-Οι παρεμβατικές πολιτικές που χρησιμοποιούνται από τις κεντρικές τράπεζες είναι η μείωση των επιτοκίων, η προσφορά αυξημένης ρευστότητας στις τράπεζες και οι αγορές τίτλων από προβληματικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα (πρωτοφανής μέθοδος, που παραπέμπει στην κρίση του 1929). Από τις κυβερνήσεις η συνήθης παρέμβαση αφορά αυξημένες ρυθμίσεις στη λειτουργία των αγορών, φοροελαφρύνσεις (ΗΠΑ), εθνικοποιήσεις προβληματικών τραπεζών, πωλήσεις χρυσού κ.λπ.
Η προσφυγή σε μονεταριστικές και κεϊνσιανές πρακτικές είναι μια συνταγή «από τα ίδια», που μπορεί να κατανοηθεί μόνον ως πολιτική διευθέτησης της πορείας της κρίσης και όχι της κρίσης καθεαυτήν. Είναι κατανοητή δηλαδή ως προσπάθεια εξομάλυνσης της πορείας διόρθωσης των αγορών, όχι αποτροπής της. Και αυτό γιατί η ύφεση και η κρίση αποτελούν τον βασικό μηχανισμό της αγοράς για τη διόρθωση των υπερβολών της. Εάν τον εμποδίσεις να λειτουργήσει (όπως έγινε τα προηγούμενα χρόνια) ώστε να εκκαθαριστεί η ήρα από το στάρι, οι υγιείς επιχειρήσεις και επενδύσεις από τις νοσηρές και παθητικές, τότε το μόνο που θα πετύχεις είναι η διεύρυνση των ανισορροπιών και της παθογένειας του συστήματος.
Συνεπώς, το ερώτημα που προβάλλεται σήμερα είναι με ποιον τρόπο σκοπεύουν οι κεντρικές αρχές να αξιοποιήσουν τα όποια προσωρινά ανακουφιστικά αποτελέσματα των παρεμβάσεών τους. Εάν αυτές εξαντληθούν σε πυροσβεστικού τύπου νομισματικές πληθωριστικές ενέσεις, χωρίς τη λήψη διαρθρωτικών μέτρων για τη βελτίωση της παραγωγικότητας, της ανταγωνιστικότητας και του διεθνούς νομισματικού συντονισμού και της εμπορικής συνεργασίας, τότε το φάρμακο θα αποδειχθεί... φαρμάκι.
6 Είναι ο πόλεμος παράγωγο της οικονομικής κρίσης, όπως ορισμένοι διατείνονται;
-Η ιστορία της κρίσης του μεσοπολέμου και των δύο πετρελαϊκών κρίσεων διδάσκει πως κατά κανόνα είναι. Η λογική είναι πως, κάθε φορά που η παγκόσμια οικονομία απορρυθμίζεται και το σύστημα δεν μπορεί να λειτουργήσει ομαλά, απαιτείται σημαντική αναπροσαρμογή των διεθνών παραγωγικών, εμπορικών και νομισματικών μηχανισμών. Αυτή η αναπροσαρμογή εκ των πραγμάτων αμφισβητεί το κυρίαρχο status quo, γιατί κάθε κράτος την αντιλαμβάνεται με βάση το δικό του εθνικό συμφέρον.
Οι πολεμικές δαπάνες
Δεν πρέπει να ξεχνούμε πως οι πολεμικές δαπάνες είναι ένα είδος τεχνητής ζήτησης (βλ. κεϊνσιανή πολιτική) για τη στήριξη της βιομηχανίας μιας χώρας, όπως οι ΗΠΑ ή οι άλλες μεγάλες δυνάμεις, αρκεί τα δημόσια ελλείμματα και η χρηματοδότησή τους να τους το επιτρέπουν.
Από την άλλη, ο πόλεμος αποτέλεσε ιστορικά και μία διέξοδο της κοινωνικής δυσφορίας που προκαλούσε η οικονομική κρίση στρέφοντας την εσωτερική πίεση και διεκδικήσεις προς τις γειτονικές ή αντίπαλες διεκδικήτριες χώρες. Σήμερα, ο κίνδυνος του πολέμου είναι πάντα υπαρκτός, καθώς εκτός από τη διεκδίκηση πρόσβασης στις νέες αναδυόμενες αγορές, υπάρχει η ανάγκη ελέγχου των πηγών ενέργειας, τροφίμων και πρώτων υλών.
7 Πόσο και με ποιον τρόπο αγγίζει η κρίση Ευρώπη και Ελλάδα; Θα έχουμε και εδώ ύφεση;
-Τις αγγίζει μέσω των χρηματοπιστωτικών αγορών (οι ευρωπαϊκές τράπεζες είναι επίσης εκτεθειμένες στην κρίση των στεγαστικών ομολόγων, αφού έχουν αγοράσει τέτοια προϊόντα), της ανατίμησης του ευρώ, που πλήττει την ανταγωνιστικότητα και τις εξαγωγές, καθώς επίσης μέσω της αγοράς ακινήτων που σε αρκετές χώρες (Βρετανία, Γαλλία, Ισπανία, Ιρλανδία, Ολλανδία, ακόμα και Ελλάδα) έχει επίσης λάβει διαστάσεις φούσκας. Οσον αφορά τον ρυθμό ανάπτυξης, αναμένεται να επιβραδυνθεί σημαντικά, χωρίς όμως να πέσουμε σε ύφεση εφέτος.
8 Ποιος ευθύνεται για την αύξηση του πληθωρισμού στην Ελλάδα και γιατί οι τιμές έχουν πάει στα ύψη;
-Η άποψη πως αποκλειστικός υπεύθυνος είναι ο εισαγόμενος πληθωρισμός και ειδικότερα το πετρέλαιο και τα τρόφιμα είναι όπως είπαμε υπερβολική. Ασφαλώς, πετρέλαιο και τρόφιμα συμβάλλουν τα μάλα στην αύξηση του πληθωρισμού, όμως πίσω τους βρίσκεται επίσης ο υπερδανεισμός, που δημιούργησε υπερβάλλουσα καταναλωτική ζήτηση, και φυσικά η κερδοσκοπία, που ευνοείται από το ότι δεν λειτουργούν οι κανόνες του ανταγωνισμού.
Το πρόβλημα στην Ελλάδα αποτυπώνεται και στο μεγάλο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών της ελληνικής οικονομίας, που είναι τόσο μεγάλο ώστε, αν ήμασταν στην εποχή της δραχμής, θα είχε οδηγήσει σε δραστική υποτίμησή της.
9 Πού θα φθάσει η τιμή του πετρελαίου και του χρυσού;
-Βραχυχρονίως ίσως αυξηθούν ακόμη λίγο. Ομως, επειδή έχουν αυξηθεί πολύ και σε μικρό χρονικό διάστημα, είναι λογικό να υποχωρήσουν τις επόμενες εβδομάδες και μήνες 10-15%. Θα πρόκειται, όμως, πιθανότατα για μια βίαιη όσο και σύντομη διόρθωση, καθώς οι μακροχρόνιοι παράγοντες ανατίμησής τους παραμένουν ακέραιοι και σχετίζονται τόσο με την περιορισμένη προσφορά τους (εξάντληση κοιτασμάτων, έλλειψη σχετικών επενδύσεων) όσο και με την αυξημένη επενδυτική ζήτηση λόγω του νομισματικού πληθωρισμού και της στροφής στις εμπράγματες αξίες για λόγους επενδυτικού καταφυγίου.
10 Πόσο χαμηλά μπορεί να πέσουν τα χρηματιστήρια;
-Αν κρίνουμε από τη σοβαρότητα της κρίσης και συγκρίνουμε με την έκταση της χρηματιστηριακής κάμψης την περίοδο 2001-2002, τότε μπορούμε να συμπεράνουμε πως ο δρόμος της διόρθωσης που μένει να διανυθεί είναι ακόμη μακρύς και οπωσδήποτε πάνω από το 50%. Σ' αυτό συνηγορεί το γεγονός ότι ακόμη δεν έχει προκληθεί ύφεση στην παγκόσμια οικονομία. Πάντως, το βέβαιο είναι ότι έχουμε για καλά εισέλθει σε μια μακροχρόνια πτωτική αγορά (αγορά αρκούδας) και πως τα ενδιάμεσα ανοδικά ράλι τιμών που θα δούμε θέλουν προσοχή.
Οι επενδύσεις
11 Πού μπορεί να επενδύσει κανείς σε εποχή ύφεσης;
-Οι εμπράγματες αξίες ήδη έχουν προσελκύσει το ενδιαφέρον των επενδυτών, είτε μιλάμε για ενέργεια και πολύτιμα μέταλλα είτε για τρόφιμα και πρώτες ύλες. Ομως, επειδή οι αγορές αυτές είναι συγκριτικά μικρές, χρειάζονται προσοχή στις απότομες διακυμάνσεις τους. Οι αγορές αυτές ιστορικά ανεβαίνουν όταν εμφανίζεται στασιμοπληθωρισμός (χαμηλή ανάπτυξη και αύξηση πληθωρισμού) και αβεβαιότητα στην οικονομία.
Αντίστροφη
Η σχέση τους με τις αγορές μετοχών-ομολόγων είναι μακροχρονίως αντίστροφη. Σταθερά αυξανόμενη ζήτηση (βλ. δημογραφική έκρηξη και αστικοποίηση σε αναπτυσσόμενες χώρες) και πεπερασμένη προσφορά συνηγορούν υπέρ της διατήρησης της ανοδικής τους τροχιάς.
12 Ποιες είναι οι βασικές προβλέψεις για την ελληνική οικονομία;
-Ρυθμός ανάπτυξης 2,5% φέτος, αντί του επισήμως διακηρυσσόμενου 3,7%, και πληθωρισμός 4,5% είναι ίσως οι βασικότερες αλλαγές που θα δούμε. Εννοείται πως οι υποθέσεις εργασίας του κρατικού προϋπολογισμού για επιτόκια, πετρέλαιο και ισοτιμία ευρώ-δολαρίου έχουν ανατραπεί άρδην και μαζί τους η εκτέλεση του προϋπολογισμού. Συνεπώς, ας ετοιμαστούμε για φορολογικές εκπλήξεις.
Σίγουρη πρέπει να θεωρείται η κάμψη της τουριστικής αγοράς και της κτηματαγοράς, με την οικοδομή να ηγείται. Ο κρατικός δανεισμός θα καταστεί ακριβότερος, καθώς το spread έχει ήδη αυξηθεί εις βάρος μας έναντι των γερμανικών ομολόγων (εξ ου και η βιασύνη του ελληνικού Δημοσίου να προχωρήσει άμεσα σε νέες ομολογιακές εκδόσεις). Επίσης, μεγάλο ερωτηματικό είναι οι αρνητικές επιπτώσεις στις ελληνικές τράπεζες από τη διάχυση της κρίσης στα Βαλκάνια, λόγω του υψηλού εξωτερικού ελλείμματος και χρέους, καθώς και της πολιτικής τους αστάθειας.
13 Ποιες είναι οι ευθύνες της ελληνικής κυβέρνησης για την αντιμετώπιση της κρίσης;
-Οι ευθύνες της έγκεινται στη μη κατάλληλη αξιοποίηση της προηγούμενης περιόδου ευμάρειας για τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις στην οικονομία (υγεία, παιδεία, δημόσια διοίκηση, ασφαλιστικό κ.λπ.), στην ελλιπή αξιοποίηση των κοινοτικών πόρων, στην απουσία πολιτικής εντατικής υποκατάστασης του πετρελαίου με άλλες ανανεώσιμες μορφές ενέργειας (το φυσικό αέριο είναι μεν φθηνότερο αλλά ακολουθεί το πετρέλαιο στις ανατιμήσεις και παραμένει συγκριτικά ρυπογόνο), στην αναποτελεσματική πάταξη της κερδοσκοπίας για την καταπολέμηση της ακρίβειας και στο γενικότερο κλίμα επανάπαυσης που επέτρεψε να δημιουργηθεί στο όνομα των υψηλών ρυθμών ανάπτυξης. Μια ανάπτυξη που όμως ήταν μονομερής, αφού ωφελήθηκαν κυρίως οι τράπεζες και οι κατασκευαστικές εταιρείες και δεν συνοδεύθηκε από κέρδη ανταγωνιστικότητας. Ετσι, σήμερα, η ελληνική οικονομία καλείται να αντιμετωπίσει την κρίση με δίδυμα ελλείμματα, υψηλά χρέη (δημόσια και ιδιωτικά) και πληθωρισμό και φθίνουσα ανταγωνιστικότητα. Όχι, ότι καλύτερο, εννοείται, ιδίως όταν απουσιάζουν όροι εμπιστοσύνης και συνθήκες πολιτικής σταθερότητας.
14 Τι πρέπει να κάνουν οι Ελληνες για να προστατευθούν;
-Οι Ελληνες πρέπει να διασφαλίσουν τις αποταμιεύσεις τους, διακρατώντας σημαντικά επίπεδα ρευστότητας, και φυσικά να εργαστούν σκληρά προκειμένου να προασπίσουν την απασχόλησή τους. Οι όροι ζωής αλλάζουν για όλους και όσο ταχύτερα προσαρμοστούμε στη νέα πραγματικότητα τόσο μικρότερη ζημιά θα υποστούμε.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ - 23/03/2008
Copyright © 2007 Χ. Κ. Τεγόπουλος
No comments:
Post a Comment